काठमाडौं । एउटा विधिको पहिलो सफल प्रयोगमा भ्रूण स्थानान्तरणमार्फत गैंडालाई गर्भाधान गरिएपछि संरक्षणवादीले करीब लोप भइसकेको उत्तरी सेतो गैंडाको उपप्रजातिलाई बचाउन सम्भव हुने बताएका छन् ।
अर्को उपप्रजातिका साथ परीक्षण गर्दा अन्वेषकहरूले प्रयोगशालामा अन्डा र शुक्राणुबाट दक्षिणी सेतो गैंडाको भ्रूण बनाए । ती अन्डा र शुक्राणु पहिला अन्य गैंडाबाट संकलन गरिएको थियो र त्यसलाई केन्यामा ओल–पेजेटा कन्जर्भेन्सीमा एउटा दक्षिणी सेतो गैंडा सरोगेट आमामा स्थानान्तरण गरिएको थियो ।
‘सफल भ्रूण स्थानान्तरण तथा गर्भावस्था अवधारणाको प्रमाण हो र अब यसले अन्वेषकहरूलाई उत्तरी सेतो गैंडाको भ्रूणलाई सुरक्षित रूपमा स्थानान्तरण गर्न अनुमति दिन्छ, यो उत्तरी सेतो गैंडालाई लोप हुनबाट बचाउने मिसनको आधारशीला हो,’ समूहले बुधबार एक विज्ञप्तिमा भनेको छ ।
यद्यपि सरोगेट आमा गैंडाको सन् २०२३ नोभेम्बरमा एक जीवाणु संक्रमणबाट मृत्यु भएपछि मात्र टोलीलाई गर्भावस्थाबारे थाहा भयो । क्लोस्ट्रिडियम स्ट्रेनका बीजाणुहरू बाढीको पानीले माटोबाट निस्किँदा गैंडालाई संक्रमण भएको थियो र पोस्टमार्टम परीक्षणमा भ्रूण पत्ता लागेको थियो ।
तर पनि वैज्ञानिकहरू आफ्नो निष्कर्षलाई लिएर अत्यन्त आशावादी छन् । बायोरेस्क्यु प्रजनन् विभागका प्रमुख एवं मुख्य शोधकर्ता प्राध्यापक थोमस हिल्डेब्रान्टले भने, ‘अब हामीसँग परीक्षण यूट्युबमा तयार गरिएको जमेको, पग्लिएको भ्रूणले नयाँ जीवन दिनसक्छ भन्ने स्पष्ट प्रमाण छ र हामी सेतो गैंडाका लागि यही चाहन्छौं ।’
अफ्रिकामा करीब २० हजार दक्षिणी सेतो गैंडा रहेका छन् । तिनीहरू उपप्रजातिका साथै अर्को प्रजाति कालो गैंडा आफ्नो सिङको अवैध शिकारका कारण तिनीहरूको संख्यामा उल्लेखनीय कमीबाट माथि आइरहेका छन् । यद्यपि उत्तरी सेतो गैंडाको उपप्रजाति विश्वमा २ वटामा मात्र बाँकी छन् ।
तिनीहरू बस्ने ओल–पेजेटा कन्जर्भेन्सीका अनुसार ३४ वर्षीय नाजिन र उसको २३ वर्षीय सन्तान फातु दुवै प्राकृतिक रूपमा प्रजननमा असमर्थ छन् । अन्तिम भाले सेतो गैंडा ४५ वर्षको सुडान थियो । उमेर सम्बन्धी जटिलताका कारण सन् २०१८ मा उसको मरण सहज बनाइयो, ऊ नाजिनको भाले थियो ।
उत्तरी सेतो पोथी गैंडाबाट प्राप्त अन्डाहरू प्रयोग गरी भ्रूण उत्पादन गर्नका लागि प्रयोग गर्ने आशामा वैज्ञानिकहरूले उसको वीर्य र अन्य ४ मरेका गैंडाहरूको वीर्य भण्डारण गरे । अन्ततः दक्षिणी सेतो गैंडा सरोगेट आमाहरूले ती वीर्य र अन्डा बोक्नेछन् ।
केही संरक्षण समूहहरूले चाड, सुडान, युगान्डा, कंगो र मध्य अफ्रिकी गणतन्त्रमा प्रजातिहरूको प्राकृतिक वासस्थान मानव द्वन्द्वका कारण नष्ट भएकाले इन भिट्रो फर्टिलाइजेसनमार्फत उत्तरी सेतो गैंडालाई बचाउन सम्भवतः ढिलो भइसकेको तर्क दिएका छन् । संदिग्धहरूले बाँच्नका लागि राम्रो अवसरका साथ अन्य गम्भीर रूपमा लोपोन्मुख प्रजातिहरूमा प्रयास केन्द्रित गर्नुपर्ने बताएका छन् ।
