पाटन अस्पतालका वरिष्ठ क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डाक्टर अरुण शाही क्यान्सर रोग विशेषज्ञभन्दा पनि आफूलाई मेडिकल अंकोलोजिस्ट नै भन्न रुचाउँछन् । गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए)ले क्यान्सर सचेतना अभियानको सद्भावना दूत पनि हुन् ।
विशेषगरी क्यान्सर रोगको पहिचानदेखि यो रोग लागेका बिरामीको औषधी उपचार गर्नु उनको दैनिकी हो । त्यसबाहेक उनी क्यान्सर रोग लाग्न नदिने जनचेतना जगाउन पनि उत्तिकै सक्रिय छन् ।
उनै मेडिकल अंकोलोजिष्ट डा. अरुणले क्यान्सर रोगका विषयमा देखे भोगेका अनुभव साटेका छन् ।
नेपालमा हरेक दिन ४० जनाको मृत्यु क्यान्सरको कारण हुने गरेको बताउँछन्- डाक्टर शाही । क्यान्सरको प्रकाश समयअनुसार फरक-फरक लक्षणहरू हुन सक्ने र त्यहाँ सामान्य लक्षण हुने गरेको बताउँछन् ।
केही सामान्य लक्षणहरू यस्ता छन्:
थकान: छिट्टो थकाइ लाग्ने र कमजोरीको अनूभुति गराउँछ ।
तौल घट्ने: यदि तपाईंले कुनै पनि अभ्यास नगरी तौल घट्दै छ भने यो क्यान्सरको चेतावनी चिह्न हुनसक्छ ।
दुखाइ: लगातार र अस्पष्ट दुखाइ विशेष गरी हड्डी वा जोर्नीहरूमा, क्यान्सरको संकेत हुन सक्छ ।
छाला परिवर्तनहरू: छालाको रंग, आकार, वा बनावटमा परिवर्तन छालाको क्यान्सरको संकेत हुन सक्छ ।
निल्न कठिनाइ: यदि तपाईंलाई निल्न कठिनाइ भइरहेको छ भने यो घाँटी वा एसोफागियेल क्यान्सरको संकेत हुन सक्छ ।
आन्द्रामा परिवर्तन: दिशामा रगत वा आन्द्राको बानीमा परिवर्तन हुनु कोलेरेक्टल क्यान्सरको लक्षण हुन सक्छ ।
लगातार खोकी: एक लगातार खोकी वा कर्कश नहुने फोक्सोको क्यान्सरको लक्षण हुन सक्छ ।
ज्वरो: ज्वरो आउँदा ल्युकिमिया वा लिम्फोमा क्यान्सरको संकेत हुनसक्छ । ल्युकेमिया एवं लिम्फोमा रगत, रगतमासी एवं लिम्फेटिक प्रणाली (सेतो रगतको प्रणाली) निकै फराकिलो समूह हो ।
स्तन क्यान्सर: विश्वभर महिलाहरूमा देखिने सामान्य क्यान्सर हो । स्तनको तन्तुमा असामान्य कोषिकाहरू अनियन्त्रित रूपमा बढ्नुको कारण स्तन क्यान्सर हुन्छ । स्तन क्यान्सर देखिने उमेर ४० वर्ष हो ।
लक्षण: यसको सबै भन्दा सामान्य लक्षण भनेको स्तनको तन्तुमा गाँठो वा गाढा हुनु हो । अन्य लक्षणहरूमा स्तनको आकारमा परिवर्तन र निप्पल डिस्चार्ज पनि देखिन्छ ।
स्तनमा दुख्ने वा नदुख्ने जस्तोसुकै गाँठो आएमा चिकित्सकसँग परामर्श लिनुपर्ने
कारण: स्तन क्यान्सरको जोखिमका कारणहरूमा उमेर, पारिवारिक इतिहास, मदिरा सेवन, हार्मोनका कारण, र शारिरिक गतिविधिहरूको कमी समावेश छ ।
उपचार: स्तन क्यान्सरका सफल उपचारको लागि प्रारम्भिक पहिचानको महत्त्वपूर्ण छ । त्यसैले नियमित स्तनको आत्म परीक्षण गर्न र उनीहरूको स्वास्थ्य सेवा प्रदायकले सिफारिस गरेअनुसार नियमित म्यामा ग्राम गराउन महत्त्वपूर्ण छ । स्तन क्यान्सरको पारिवारिक इतिहास देखा परेमा सानाे उमेरबाटै स्क्रिनिङ गर्नुपर्ने हुन्छ ।
फोक्सोको क्यान्सर:
फोक्सोमा कोशिकाहरूको असामान्य वृद्धिको कारणले हुन्छ, जुन विभिन्न कारणले हुनसक्छ । फोक्सोको प्रारम्भिक चरणमा पत्ता लगाउन गाह्रो हुन्छ र शरीरका अन्य भागहरूमा छिटो-छिटो फैलिन सक्छ ।
कारण: यो क्यान्सर हुनुको मुख्य कारण तंबाकुको धुवाँ हो, या त सक्रिय धुम्रपान वा दोस्रो हातको धुवाँको सम्पर्कबाट पनि हुन्छ । अन्य जोखिमका कारण वा जलवायु प्रदुषण, रेडोन ग्याँस, र केही रसायनहरूको व्यासायिक जोखिमले हुने गर्दछ ।
लक्षण: फोक्सोको क्यान्सरको प्रारम्भिक लक्षणहरूमा पुरानो खोकी, सास फेर्न गाह्रो, छाती दुखाइ, थकान, अचानक तौल घट्ने, खोकीमा रगत देखिने हुन सक्छ । यो नोट गर्नु महत्त्व छ कि यी लक्षणहरू देखा परेमा क्यान्सरलाई संकेत नगर्न पनि सक्छ र चिकित्सकबाट परामर्श लिन आवश्यक छ ।
उपचार: फोक्सोको क्यान्सरको उपचारका विकल्पहरूमा शल्यक्रिया, केमोथेरापी, विकिरण थेरापी छन्, जसले विशेष क्यान्सर कोषिकाहरूलाई आक्रमण गर्न औषधीहरू प्रयोग गर्दछ ।
माथि दिएका लक्षणहरूको कारण मात्र पनि क्यान्सर हुने होइन, बरु अवस्थाले पनि हुन सक्छ, तर तपाईं यी लक्षणहरू अनुभव गर्दै हुनुहुन्छ भने वा तपाईंको स्वास्थ्यको बारेमा चिन्ता छ भने डाक्टरसँग परामर्श लिन आवश्यक हुन्छ । डाक्टरहरूले तपाईंको लक्षणहरूको मूल्याङकन गर्न र थप परीक्षण वा मूल्यांकन गर्न आवश्यक छ कि छैन भनेर निर्धारण गर्न मद्दत पुर्याउने छन् ।
क्यान्सरको प्राथमिक उपचार र माध्यमिक उपचारमा निवारण गर्न सकिन्छ ।
प्राथमिक उपचार: आफैंले शरीरको आत्मपरीक्षण गरेर जाँच गर्ने र आफ्नो आसपासको वातावरणदेखि सर्तक रहनु र लक्षण अनुभव भएको बेलामा अस्पताल गएर जाँच गर्नु हो । तंबाकु, मदिरा सेवन र धुवाँँधुलोबाट टाढा रहनु पनि हो ।
माध्यमिक उपचार: अस्पतालमा डाक्टरसँग भेटेर लक्षणसम्बन्धी कुराकानी गरेर विभिन्न परीक्षण गरेर वा परामर्शमार्फत् क्यान्सर पत्ता लगाउन सकेमा क्यान्सरको प्रकार र स्टेजअनुसार थेरापीहरू लिन सकिन्छ । शल्यक्रिया, केमोथेरापी, विकिरण थेरापी र लक्षित थेरापीहरू छ, जसले विशेष क्यान्सर कोषिकाहरूलाई आक्रमण रोकथामका लागि औषधी प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
अहिले इम्युनो थेरापी निकै नै प्रख्यात छ । यो थेरापीले क्यान्सरको रोकथाम र उपचारको लागि असाध्यै असरदार हुने भनेर मेडीकल क्षेत्रमा चर्चा हुने पनि गरेको छ, तर यथार्थमा यसले सबै क्यान्सरको उपचार गर्छ भन्ने भने छैन । यसको हो-हल्ला पछाडि विभिन्न ठूल्ठूला म्यागाजिन जस्तै फोर्ब्स, टाइम्स म्यागाजिनजस्ताको हात छ ।
०००
नेपालमा क्यान्सरको कारण दिनदिनै बिरामीको संख्या र मृत्यु हुनेको संख्या बढ्दै गए पनि सरकारले भने अझै पनि गम्भीर ध्यानाकर्षण गरेको भने पाइँदैन । भ्याक्सिनको लागि छुट्याइएको बजेट पनि अहिलेसम्म कार्यान्वयनमा आउन सकेको छैन ।
उनकाअनुसार नेपालमा क्यान्सर निदान उपकरणहरूको अभावको कारण नेपाली जनताहरू आफ्नो मुलुक छोडेर भारत, सिंगापुर, अमेरिका, बेलायत तथा बाहिरी मुलुकतिर उपचार गर्नका लागि जानु पर्ने बाध्यता छ ।
पूँजी हुनेहरू बाहिरी मुलुकमा गएर आफ्नाे उपचार गर्छन् तर आमजनता, जसको दुई छाक टार्न पनि गाह्रो छ उनीहरूको मृत्युभन्दा अरू कुनै विकल्प छैन भन्छन् डाक्टर शाही ।
क्यान्सर सामान्य रोग भए पनि यसका परिणामहरू गम्भीर छन् । सरकारले हरेक क्यान्सर पीडितलार् एक लाख रुपैयाँ त छुट्याएको छ तर त्यति पैसाले पुग्छ भन्ने पनि केही ग्यारेन्टी छैन । क्यान्सरको केही भर हुँदैन, मौसम फेरेको जसरी क्यासरले रूप फेरेर आउने पाइने बताउँछन् डाक्टर शाही ।
स्वास्थय क्षेत्रमा मात्र नभएर क्यान्ससम्बन्धी शिक्षा क्षेत्रमा पनि केही न केही जनचेतना जगाउन आवश्यक देखिन्छ । एमबिबिएसमा क्यान्सरको निश्चित विषयको अध्ययन लागू भएको छैन ।
क्यान्सरले गर्दा शरीरलाई मात्र नभएर यसले मानिसको मनोवैज्ञानिक, सामाजिक र आर्थिक अवस्थामा समेत असर पर्ने देखिने बताउँछन् डाक्टर शाही ।
क्यान्सर लागेको व्यक्तिले चाहेभन्दा बढी चिन्ता गर्दछ जसकारण् तनाव बढ्ने र डिप्प्रेसनसम्म हुन पुग्ने हुन्छ । त्यसकारण क्यान्सर लागेको व्यक्तिलाई काउन्सेलिङ तथा प्रेरणाको आवश्यक छ ।
क्यान्सरलाई अझै पनि हाम्रो समाजमा कलंकको दृष्टिकोणले हेर्ने चलन छ । त्यसैले क्यान्सर लागेको व्यक्तिलाई सामाजिककरण गर्न पनि अप्ठयारो हुने गर्दछ । क्यान्सरलाई सामान्य रोगको श्रेणीमा राखे पनि क्यान्सरको उपचार गर्न भने धेरै महंगो छ र नेपालमा भनेजस्तो उपचारको व्यवस्था पनि छैन । यसको सामान्य टेस्ट रु. ४०० देखि सुरु हुन्छ भने क्यान्सरको उपचार गर्न कम्तीमा पनि ३ लाख लाग्दछ ।
यति महँगो उपचार औसत नेपाली अहम जनताले गर्न सक्दैनन् र क्यान्सर रोग सामान्य भए पनि उनीहरूसँँग मृत्युभन्दा अरू कुनै विकल्प छैन ।
नेपालको विकट र अविकासित ठाँउहरूमा क्यान्सरको बारेमा शिक्षा र चेतना फैलाउन भनेर सरकारसम्म आवाज पुर्याउन धेरै महत्त्वपूर्ण छ । औषधी तथा उपचारको पनि कम मूल्यमा उपलब्ध गराई आर्थिक अवस्था कमजोर भएका क्यान्सर पीडितहरूलाई पनि निःशुल्क उपचार गर्नेको व्यवस्था गर्नुपर्यो भनेर सरकारलाई दवाव दिनु जरुरी रहेको बताउँछन् डाक्टर शाही ।
जेठ ३१ गते बिहीबार पत्रकार भेटघाटको क्रममा डाक्टर अरुण शाहीले क्यान्सर निराकरणको बारेमा बोलेको सम्पादित अंश:
