काठमाडौं । संघीय राजधानी काठमाडौं उपत्यकामा घर, पसल, व्यवसाय तथा उद्योगबाट दैनिक अत्यधिक मात्रामा फोहर निस्कन्छ । यहाँ फोहर व्यवस्थापन सधैं चुनौती बन्दै आएको छ ।
फोहर व्यवस्थापनमा स्थानीय तह र फोहर संकलन गर्ने कम्पनीसँगै पुनः प्रयोगीय वस्तु (कवाडी) संकलन गर्ने व्यक्तिको योगदान छ । हाल उपत्यकाका नगरपालिकाका साथै बनेपा, धुनीबेंसी र ककनी गरी २३ नगरपालिकाको फोहर नुवाकोटको बञ्चरेडाँडामा व्यवस्थापन गरिँदै आएको छ ।
काठमाडौं महानगरपालिकाका अनुसार सबै नगरपालिकाबाट दैनिक १ हजार २०० देखि १ हजार ५०० टनसम्म फोहर संकलन हुने गरेकोे छ । दैनिक करीब २०० सवारीसाधनमा राखेर फोहर बञ्चरेडाँडामा व्यवस्थापन गर्ने गरिएको छ ।
संकलित फोहरबाट पुनः प्रयोगीय वस्तु छुट्याउने मजदुर तथा दैनिक साइकलमा पुनः प्रयोगीय वस्तु न्यूनतम मूल्यका किनेर संकलन गर्ने व्यक्तिका कामका कारण एकचौथाइभन्दा बढी फोहर व्यवस्थापनमा सहयोग पुगेको छ । त्यस्ता वस्तु भक्तपुर, बालाजु, वीरगञ्ज, हेटौंडा, नवलपरासी, जनकपुर लगायत स्थानमा सम्बन्धित उद्योगले किनेर कच्चा पदार्थका रूपमा प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।
नेपाल पुनः प्रयोगीय वस्तु व्यवसायी संघका अध्यक्ष रामहिरा पाठकले उपत्यकामा पुनः प्रयोगीय वस्तु (कवाडी) दैनिक ३५ गाडी संकलन हुने गरेको जानकारी दिए । संकलनकर्ताले स्वतः गर्ने कामका कारण लगभग ३५० टन पुनः प्रयोगीय वस्तु दैनिक डम्पिङ साइटमा फाल्नु नपरेको उनको भनाइ छ ।
‘यसबाहेक हामीले नेपालमा रहेका विभिन्न उद्योगलाई कच्चापदार्थका रूपमा पुनः प्रयोगीय वस्तु आपूर्ति गर्दै आएका छौं । यस्तो कच्चापदार्थ पहिला सिंगापुर वा अन्य विदेशबाट ल्याउनुपथ्र्याे तर अहिले यहीँबाट नै आपूर्ति हुने गरेको छ,’ अध्यक्ष पाठकले भने ।
संघका अनुसार काठमाडौं उपत्यकामा मात्र करीब पुनः प्रयोगीय वस्तु संकलनकर्ता ७ हजार छन् । उनीहरू दैनिक साइकलमा घर घरबाट धातु, प्लास्टिक, कागज, बोरा, कपडा, मोबिल, टायर ट्युब लगायत पुनः प्रयोग हुने वस्तु न्यूनतम मूल्यमा उठाउँछन् । यसरी पुनः प्रयोगीय वस्तु किनेर कवाडी खानामा बेच्दा मासिक २० हजारदेखि ३० हजार आफ्नो कमाई हुने गरेको काठमाडौंको बुद्धनगरका कवाडी संकलनकर्ता अजय यादवले बताए ।
उनले कामका सिलसिलमा हेपाइ खानुपर्ने, बाटोमा भुस्याहा कुकुरले सताउने र कतिपय अवस्थामा त चोरीको आरोप समेत खेप्नुपर्ने समस्या रहेको गुनासो गरे । उपत्यकामा १ हजार ७०० पुनः प्रयोगीय वस्तु संकलनस्थल (कवाडीखाना) रहेका छन् । ती वस्तु उद्योगमा आपूर्ति गर्ने थोक व्यवसायी भने ८० को हाराहारीमा रहेको बताइन्छ ।
विश्वमा फोहर उठाउने व्यक्ति र पेसाको संरक्षण तथा सम्मान भए पनि नेपालमा भने बेवास्ता गरिएको गुनासो गर्दै अध्यक्ष पाठकले भने, ‘यो पेशा हेपिएको अवस्थामा रहेको छ, कतिपय अवस्थामा त अपमान पनि सहनुपर्छ । सरकारबाट नियमन, संरक्षण र सम्मानका लागि पटक–पटक आग्रह गर्यौं तर कुनै सुनुवाइ भएको छैन ।’
विक्रम संवत् २०३८ सालदेखि यो पेशामा आबद्ध भएका अध्यक्ष पाठकले मुलुकमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आएपछि पनि कुनै सुनुवाइ नभएको बरु कर लगाउने काम भएको गुनासो गरे । काठमाडौं महानगरपालिकाले हाल कवाडी वस्तुमा कर लगाउन सुरु गरेको छ । यद्यपि संघको पहलबाट सरकारी र विभिन्न शैक्षिक संस्थाका कागजपत्र आगो लगाउनुको सट्टा च्यातच्यूत गरी पुनः प्रयोग गर्न सुरु गरिएको उनले बताए । फोहरलाई मुख्य गरी पुनः प्रयोग नहुने र पुनः प्रयोग हुने गरी २ भागमा वर्गीकरण गरिएको छ । त्यसमध्ये पुनः प्रयोग नहुने फोहरमा पनि सड्ने र नसड्ने वस्तु रहेका छन् ।
भान्साजन्य र अन्य फोहर सड्ने फोहर हुन भने माटाका भाँडा, सेरामिकका प्लेट, सुर्ती, गुट्खा, चाउचाउका प्याकेट आदि पुनः प्रयोग पनि नहुने र नसड्ने फोहर हुन् । त्यसैगरी, धातुजन्य, प्लास्टिकजन्य, कागजन्य र सिसाजन्य वस्तु पुनः प्रयोग हुने वस्तु हुन् । पुनः प्रयोगीय वस्तु (कवाडी) संकलनकर्ताहरूले यी वस्तु मात्र संकलन गर्ने गर्छन् ।
